Trilogie Kinderen en Keizers
De trilogie Kinderen en Keizers, bestaande uit de boeken Verdrukking, Verwondering en Bevrijding, speelt zich af in het Rome van de late eerste eeuw. Het drama, dat zich aan het einde oplost in wat misschien wel de apotheose der apotheosen mag heten, ontwikkelt zich langs zo veel lijnen en laat de relaties tussen de hoofdpersonen zo verrassend fluctueren, dat het verhaal zich divers kwalificeren laat: als heldenepos, als liefdesverhaal, als thriller. Maar het is toch vooral een periodeverhaal over geloof, hoop en liefde.
De plot onthult hoe, in het zinderende slottafereel, de protagonist, Marcus Cocceius Nerva, ten slotte tot zijn bestemming komt. Door zijn alomtegenwoordigheid en zijn beschouwende rol waarin hij zich als het morele geweten van zijn tijd opwerpt, krijgt het verhaal ook een epische allure. Van Nerva’s verhaal maken de verwikkelingen rondom Aemilia en Domitianus deel uit.
Verdrukking, deel 1
In Verdrukking wordt Nerva gevraagd om met Aemilia te trouwen, maar hij gaat daar niet op in. Nerva is een tragische, complexe man en de redenen dat hij Aemilia afwijst, zijn ook tragisch en complex. Zo beeldt hij zich in dat hij haar moet besparen wat hem zelf als kind is overkomen, verscheurend pijnlijk onder de huid getroffen worden. En bovendien staat volgens hem zijn seksuele voorkeur voor knapen, die hij als gevolg van zijn eigen verkrachting heeft ontwikkeld, op gespannen voet met wat een huwelijk van hem zal eisen. Nerva, niet in staat om alles te overzien, wil zijn bestaan, dat in de door gemeenschapszin en plichtbetrachting beheerste maatschappelijke orde toch al veeleisend is, zo simpel mogelijk houden.
Door toedoen van haar vaders vijanden, waarvan er één, de brute Marsyas, op haar maagdelijke lichaam uit is, moet Aemilia vervolgens haar ouderlijk huis ontvluchten. Ze wordt bijgestaan door Philo, de speelslaaf die Nerva haar heeft geschonken nadat diens liefde voor hem was bekoeld. Als Rome in brand staat, dolen de beide kinderen tussen de vuurhaarden rond, aanvankelijk zonder een uitweg te vinden. Nadat zij gevangen zijn gezet, op de absurde verdenking van opruiing en belastering van het staatshoofd, komen zij uiteindelijk terecht bij een vriendenbanket ter ere van Nero. Daar moeten zij met andere veroordeelden aan een gruwelijk spel meedoen. Nerva is één van de gasten. Tot dat moment was zijn houding jegens Aemilia ambivalent: aan de ene kant wilde hij wel bij Nero voor het meisje opkomen, maar aan de andere kant voelde hij zich, mede door het gevaarlijke politieke klimaat, neerslachtig en besluiteloos en kon hij zijn passiviteit niet overwinnen. Maar nu hij van nabij ziet dat haar leven wordt bedreigd, moet hij wel handelen. En hij redt Aemilia’s leven, op even berekenende als heldhaftige wijze. Philo echter heeft minder geluk: zijn hoofd wordt kapotgeslagen op een zuil, waarna zijn lichaam voor dood op een ezelwagen wordt neergelegd en afgevoerd. Het zien van Philo’s aftocht heeft op Aemilia een verpletterende uitwerking; vanaf dat moment kan zij geen woord meer uitbrengen.
Verwondering, deel 2 in Kinderen en Keizers
In Verwondering verblijft Aemilia bij vrienden in Alsium voor haar rust en herstel. Zij laat, door zich onbenaderbaar te blijven gedragen, blijken afstand te willen nemen van het milieu dat haar voor haar gevoel heeft verraden. Meer en meer geeft zij, nog steeds hardnekkig haar zwijgen bewarend, zich over aan het christelijke gedachtegoed dat haar bij monde van Romanos deelachtig wordt gemaakt. Nerva ziet deze ontwikkelingen met lede ogen aan, ook omdat ze hem confronteren met zijn weifelmoedige gedrag uit het verleden. – Ondanks de herinnering aan de heroïsche aard van zijn ingrijpen bij het folterbanket, waar de stad hem nog lange tijd om roemde, was zijn leven sindsdien vergald geraakt door de wroeging dat hij niet eerder in beweging was gekomen waardoor hij het meisje haar doorstane gruwelen had kunnen besparen. In Alsium bekende hij dat Romanos op een keer, met als ontroerend gevolg dat hij er zich op dat moment ook van bewust raakte dat de naweeën van zijn verkrachting hem nog steeds parten speelden.
Drie jaar na het folterbanket keert Aemilia terug naar Rome en daar meent zij, na afloop van een christelijke eredienst, tussen de kerkgangers de dood gewaande Philo te hebben gezien, voor hij in het duister verdween. Dit, wat zij in haar labiele toestand als een Godswonder ervaart, wordt gevolgd door het wonder van haar genezing: enige dagen later kan zij haar stem weer gebruiken. Romanos plaatst haar religieuze dweepzucht in een nuchter perspectief, wat haar diep ontgoocheld. Op zijn onthulling dat Nerva zielsveel van haar houdt en haar wil blijven bijstaan, reageert zij niet. Vergeefs zoekt zij nog een tijd naar Philo en zij keert dan de stad de rug toe.
Intussen bekommert Nerva zich om Domitianus. Eerder had de eerzuchtige knaap zijn geluk gezocht bij het keizerlijk hof; steeds was hij er daar op uit geweest om Nero te ontmoeten en in hun bijzondere dialectiek zijn eigen vooruitgang te zien gespiegeld worden. Nu echter raakt hij stilaan onder de indruk van Nerva. Wat wederzijds is: Nerva ziet in de jongen de zoon die hij zich in zijn gedachten wenst. Nerva wordt zijn voogd en waakt over zijn belangen; hij grijpt zelfs een keer heldhaftig in als de knaap bezoedeld dreigt te worden. Domitianus verwondert zich dat waarvan hij eerder alleen kon dromen, betrokken te zijn bij keizers en andere belangrijke personen, in de periode na Nero’s dood – drie keizers grijpen dan kort na elkaar de macht en vinden onder brute omstandigheden hun einde – opeens zich gaat ontwikkelen: zijn vader wordt in Palestina door de legioenen tot tegenkeizer uitgeroepen, en zijn eigen familie reikt opeens naar de hoogste macht. In die turbulente tijd laat Domitianus zich niet alleen zien als de eigenzinnige dromer over roem en heerlijkheid en als de hartstochtelijk minnaar van de speelse, avontuurlijke Domitia, maar ook als een angstig kind, bang dat waar hij met heel zijn hart naar toeleeft, zijn mee verheven worden in de nieuwgeboren dynastie, hem toch nog zal ontgaan, doordat hij ook een kwetsbaar mens is. – Dat merkt hij aan den lijve tijdens de vernietigende burgeroorlog, en vooral, als het eind daarvan in zicht is, op het Capitolium, waar hij met zijn medepartijgangers nog slag moet leveren tegen de laatste verzetsplegers tegen zijn vader.
Bevrijding
In Bevrijding – deel 3 van Kinderen en Keizers – een kwarteeuw later, heeft de neerslachtige en ziekelijke Nerva zich nog altijd niet kunnen ontworstelen aan zijn preoccupatie met Aemilia. Steeds meer is hij gaan beseffen dat zijn bestaan een leegte heeft, en dat hij, toen dat nog kon, in een band met haar had moeten investeren zodat hij in een huwelijk met haar zijn bestemming had kunnen vinden. Domitianus is zijn vader en broer opgevolgd als keizer. Een echte soldatenkeizer is hij, ook omdat hij wil overleven en niet afglijden als Nero, die de militaire stand verwaarloosde. Er wordt tegen hem samengespannen, door keizerin Domitia en ook, van een afstand, door Nerva, van wie hij totaal is vervreemd. Nerva heeft niet kunnen voorkomen dat de door hem hooggeachte Clemens door de senaat, op voorspraak van een door Domitianus ingezette beroepsaanklager, ter dood is veroordeeld. – Clemens was even eerder consul en had door zijn met de christelijke zaak verband houdende gedragingen zich het misnoegen op de hals gehaald van Domitianus, die de openlijk beleden drijfveren van zijn achterneef beschouwde als een tegen zijn lijf en goed gerichte bedreiging. – Nerva draagt Domitianus ook na dat die opdracht gaf tot de vermoording van de keizerlijk secretaris Epaphroditus, de zoon van de slaaf die ooit zijn pedagoog was. Domitianus merkt aan zijn verslechterende gezondheid hoe het hoogste ambt hem heeft gesloopt. Hij voelt dat het einde nadert en dat hij, als Nero een kwarteeuw eerder, niet meer bij machte is het tij te keren. Nadat hij is vermoord, blijft hij voortleven in de harten van zijn soldaten en zo voor zijn opvolger Nerva, die allesbehalve een soldatenkeizer is, een factor om mee rekening te houden. De Preatoriaan Aelianus komt tegen Nerva in opstand en dwingt hem om zijn handelen meer af te stemmen op respect voor de militaire stand en de idealen waar Domitianus voor stond. Nerva kan daar aanvankelijk weinig tegenoverstellen.
Aemilia, inmiddels teruggekeerd in Rome, verzoent zich met Romanos. Zij bekent de voormalige kerkleider dat zij nog steeds de hoop niet heeft opgegeven dat Philo nog leeft. Romanos geeft haar de raad om over alles wat haar over Philo bezighoudt het gesprek aan te gaan met gelovigen en niet-gelovigen. Door haar onrust uit te spreken bij andere mensen, zal zij rust vinden, zegt hij. Korte tijd daarna stort Aemilia bij Domitia haar hart uit over Philo en komt Domitia met de verbijsterende mededeling dat Philo nog leeft. Aemilia wendt zich tot Nerva om hulp en Nerva merkt bij zichzelf dat hij zich bewust is van zijn loyaliteit jegens de beide kinderen van vroeger. Maar er is meer: hij ziet opeens ook de kans tot een grootse daad van verzet tegen Aelianus en daarmee tegen de politiek van zijn voorganger. Hij zint op een daverende slotscène waarin hij tevens zijn politieke testament wil verwerken. En hij hoopt dat die scène nog gespeeld kan worden voor hij zelf van het levenstoneel moet verdwijnen.
